Giriş
01.10.2008 tarihinde yürürlüğe giren Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ölüm aylığını hak etme koşullarını yeniden düzenlemiştir (1).
Yapılan düzenlemede, hizmet akdine tabi olarak çalışan sigortalı işçilerin (4/a) hak sahipleri ile kendi adına ve hesabına bağımsız olarak çalışan sigortalılarla (4/b), kamu görevlisi durumundaki sigortalıların (4/c) hak sahiplerinin ölüm aylığını hak etmelerinde aranan koşullar farklı olarak belirlenmiştir.
Sigortalı işçilerden özel sektörde çalışanların ölüm tarihlerinin 01.10.2008 tarihinden, kamuda ise 15.10.2008 tarihinden önce veya sonra olmasına göre hak sahiplerine bağlanacak ölüm aylığında aranan koşullarda da farklılık söz konusudur.
Bu nedenle 01.10.2008 tarihinden sonra ölen sigortalıların hak sahiplerine ölüm aylığı bağlanıp bağlanamayacağına, hizmet borçlanmalarının dikkate alınıp alınmayacağına sigortalının çalışma statülerine ve ölüm tarihlerine bakılarak karar verilecektir.
Ekim 2008 ayı başından (2) sonra ölen sigortalıların hak sahiplerinin hizmet borçlanması ile ölüm aylığına hak kazanmaları
Ekim 2008 ayı başından sonra ölen sigortalıların hak sahiplerine ölüm aylığı bağlanabilmesi için yapılan genel düzenlemede, çalışma statüsüne bakılmaksızın sigortalının en az 1800 gün malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi ödemiş olması öngörülmüştür.
Bu genel hükme göre sigortalıların hak sahiplerine ölüm aylığı bağlanabilinmesi için 1800 gün prim ödemiş olma koşulu aranır iken hizmet borçlanmaları da dikkate alınacaktır. (3)
Ölen sigortalının işçi statüsünde veya kendi adına ve hesabına bağımsız olarak çalışması yada kamu görevlisi olması, 1800 günlük prim gün sayısının hesaplanmasında yapılan hizmet borçlanmalarının dikkate alınmasına engel değildir.
Örneğin, 10.01.1999-05.10.2001 tarihleri arasında işçi statüsünde çalışarak 350 gün prim ödeyen sigortalının, 06.10.2009 tarihinde öldüğünü varsayalım. Bu sigortalının askerlik hizmetini yapmış bir sürede ülkemizle arasında sosyal güvenlik sözleşmesi olmayan ülkede çalışmış olduğunu kabul edelim. İşçi statüsünde sigortalı olan bu kişinin hak sahiplerine özel hükümle ölüm aylığı bağlanabilmesi için 5 yıllık sigortalılık süresini doldurmuş, 900 gün prim ödemiş olması gerekmektedir.
Sigortalı bu koşulları yerine getirmeden öldüğünden hak sahiplerine özel hükümle aylık bağlanması mümkün değildir.
Ancak sigortalının hak sahipleri askerlik hizmeti ile yurtdışı çalışmalarını borçlanarak prim gün sayılarını 1800 güne tamamlamaları halinde genel hükümle kendilerine aylık bağlanması mümkün olabilecektir.
Görülüyor ki; Ekim/2008 ayı başından sonra ölen sigortalıların hak sahiplerine genel hükümle ölüm aylığı bağlanmasında sigortalının çalışma statüsüne bakılmamaktadır. Çalışma statüsü ne olursa olsun hizmet borçlanmaları (askerlik ve yurtdışı çalışmaları) dahil 1800 gün malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi ödemiş olan sigortalının hak sahiplerine ölüm aylığı bağlanmaktadır.
Örneğin kendi adına ve hesabına bağımsız olarak çalışan sigortalının 15.10.2009 tarihinde öldüğünü, ölüm tarihi itibariyle 1600 gün prim ödemiş olduğunu ve 18 aylık askerlik hizmetini de borçlandığını ve tahakkuk eden miktarı ödediğini kabul edelim.
Borçlanma dahil toplam prim gün sayısı 2140 gün olan kendi adına ve hesabına bağımsız olarak çalışan sigortalının hak sahiplerine ölüm aylığı bağlanacaktır.
Ancak kendi adına ve hesabına bağımsız olarak çalışan sigortalıların hak sahiplerine aylık bağlanabilmesi için prim ve prime ilişkin tüm borçlarının ödenmiş olması zorunludur.
Ekim 2008 ayı başından önce ölen işçi statüsündeki sigortalıların hak sahiplerine hizmet borçlanması ile ölüm aylığı bağlanması
Özel sektörde çalışmakta iken 01.10.2008 tarihinden önce, kamuda çalışmakta iken ise 15.10.2008 tarihinden önce ölen sigortalı işçilerin hak sahiplerine, sigortalının ölüm tarihi itibariyle 5 yıllık sigortalılık süresini tamamlamış ve 900 gün malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi ödemiş olması halinde ölüm aylığı bağlanmaktadır.
Ekim/2008 başından önce ölen sigortalıların ölüm tarihleri itibariyle 900 günlük prim gün sayılarını tamamlamamış olmaları halinde hayatta iken sigortalının kendisinin, ölümünden sonra ise hak sahiplerinin yapmış oldukları hizmet borçlanmaları prim gün sayılarının hesaplanmasında dikkate alınmaktadır. (4)
Örneğin 11.12.2003 tarihinde işe başlamış olan sigortalı işçinin, 420 gün prim gün sayısı bulunduğunun 10.8.2008 tarihinde öldüğünü ve işe başlamadan önce, 1.10.2000- 30.04.2002 tarihleri arasında 18 ay süre ile askerlik görevini yaptığını varsayalım.
Örneğimizdeki sigortalının ölüm tarihi itibariyle 5 yıllık sigortalılık süresini tamamlamadığı ve 900 günlük prim ödeme gün sayısı bulunmadığı için hak sahiplerine ölüm aylığı bağlanması mümkün olmayacaktır.
Ancak hak sahipleri sigortalının askerlik hizmetlerini borçlanmak için kuruma başvurmaları ve borçlanma bedelini ödemeleri halinde, sigortalının ilk işe girişi 11.06.2002 tarihine ineceğinden ve prim gün sayısı ise 960 güne yükseleceğinden hak sahiplerine ölüm aylığı bağlanacaktır.
Kendi adına ve hesabına bağımsız olarak çalışmakta iken 01.10.2008 tarihinden önce ölen sigortalılar, ölüm tarihinden önce 5 tam yıl (1800 gün) prim ödemişler ise hak sahiplerine ölüm aylığı bağlanacaktır.
Bu sigortalıların hak sahiplerinin de askerlik hizmetlerini borçlanarak, eksik prim gün sayılarını ve askerlik hizmetlerini sigortalılık başlangıç tarihinden önce yapmak koşulu ile sigortalılık sürelerini tamamlamaları mümkündür (5).
01.10.2008 tarihinden önce ölen, 10 yıl ve daha fazla fiili hizmet süresi olan kamu görevlisi sigortalıların hak sahiplerine ölüm aylığı bağlanmaktadır (6).
Bu sigortalılarda er ve yedek subay öğrenci olarak askerlikte geçen hizmetlerini borçlanmaları halinde, borçlandıkları süreler ölüm aylığının bağlanmasında fiili hizmet olarak dikkate alınmaktadır (7).
Kamu görevlisi sigortalıların askerlik yada diğer hizmet borçlanmalarına ilişkin ödenmeyen miktarların aylıklarının bağlanmasından sonra da, aylıklarından emekli keseneği oranında kesilecek tahsil edilmesi mümkündür.
Ekim/2008 ayı başından sonra ölen sigortalı işçilerin özel hükümle hak sahiplerine ölüm aylığı bağlanması
Özel sektördeki sigortalı işçilerden 01.10.2008 tarihinden, kamu sektöründeki sigortalı işçilerden ise 15.10.2008 tarihinden sonra ölenlerin hak sahiplerine bağlanacak ölüm aylığında aranacak koşullar için özel hüküm düzenlenmiştir.
Yapılan bu düzenlemeye göre ölüm tarihine kadar en az 5 yıllık sigortalılık süresini tamamlayan ve 900 gün prim ödemiş olan sigortalının hak sahiplerine ölüm aylığı bağlanmaktadır (8).
Ancak ölen sigortalının hak sahiplerine belirtilen özel hükümle aylık bağlanabilmesi için sigortalının ölmeden önce en az 5 yıllık sigortalılık süresini tamamlamış ve 900 gün malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primini doldurmuş olması zorunludur.
Sigortalı işçilerin hak sahiplerinin, sigortalılık süresini ve prim gün sayısını hizmet borçlanması yaparak 5 yıla ve 900 güne tamamlayıp özel hükümden yararlanarak ölüm aylığından yararlanmaları mümkün değildir.
Yukarıda birinci bölümde belirtildiği gibi sadece sigortalı işçileri kapsayacak şekilde yapılan bu özel düzenlemeden, kendi adına ve hesabına bağımsız çalışan sigortalılar ile kamu görevlisi sigortalıların hak sahipleri de yararlanmamaktadır.
Ekim/208 aybaşından sonra ölen sigortalı işçilerin hak sahiplerine askerlik yada hizmet borçlanması yaparak ölüm aylığı bağlanması, ancak 1800 gün malullük yaşlılık ölüm sigortaları primi üzerinden mümkün olmaktadır.
Celal TOZAN
TÜRK-İŞ Sosyal Güvenlik Danışmanı
